درس اخلاق حوزه علمیه جامعه امیرالمومنین (ع)، با سخنرانی استاد و پژوهشگر برجسته حوزه علمیه قم، حضرت آیت الله ابوالقاسم علیدوست و با حضور پر شکوه طلاب و اساتید این حوزه مبارکه برگزار شد.
مشروح رهنمود های ایشان به شرح زیر می باشد:
« یک بحثی است، هم حقوقی و هم فرهنگی، اجتماعی. مخصوص حوزه اسلام هم نیست و در کل دنیا مطرح است که از قدیم الایام بوده و تا الآن نیز مطرح است و بعدا هم مطرح خواهد شد. راجع به حدود و گستره اختیار انسان بر شئون خودش، یک انسان (طلبه یا غیر طلبه) شئونی دارد، وقت دارد، عمر دارد، آبرو دارد و ... . همینطور که اینها یک شئون انسانی هستند، بحثی است که اختیار انسان نسبت به این شئون تا کجاست، انسان تا چه حد بر مال خود مسلط است، بر آبروی خود مسلط است. بر عمر خود، بر جوانی‌اش و ... مسلط است. بعضی معتقدند انسان آزاد است بر این شئونی که شمرده شد. آزاد بر مالش، آزاد بر عمرش، آزاد بر آبرویش، فقط چند قانون را باید رعایت کند؛ 1- مزاحم دیگران نشود، 2- نظم اجتماعی را رعایت کند. و آزادی دیگران را سلب نکند، چند قانون به این شکل که اگر اینها را رعایت کند بعد آزاد است، لذا مال خودش را می‌خواهد دور بریزد، آزاد است. می خواهد درس نخواند و عالم نشود، آزاد است، ولی قوانین فوق را باید رعایت کند.این نظریه طرفداران زیادی دارد و اصلا مکتب اومانیسم (اصالت اراده انسان) همین است، یعنی انسان هیچ حاکمیتی را قبول نمی‌کند، حتی حاکمیت خدا. این آزادی انسان که یکی از لوازم جدائی‌ناپذیر اصالت اراده انسان است در مقابل اراده الهی قرار می‌گیرد.
نظریه دوم این است که بشر بر شئون خود مسلّط است. «الناس مسلطون علی اموالهم» اما در حوزه شرع. انسان مسلط است اما در محدوده شرع لذا نسبت به مال خود، نمی تواند اسراف و تبذیر کند. نسبت به آبروی خود هم روایاتی داریم که اقرار به گناه، گناه است. البته اقرار در دادگاه مقوله دیگری است. اما در زندگی روزمره گفته‌اند به این خاطر اقرار به گناه، گناه است چون طرف مقابل تشویق می‌شود، ولی اگر موجب تشویق هم نشود، باز گناه است چون انسان بر آبروی خود مسلط نیست و نمی تواند آبروی خود را بدون دلیل نزد دیگران بریزد. لذا دقت کنید اگر محاسبه نفس انجام می‌دهید که خیلی امر مهم و ارزشمندی است، به صورت مخفیانه باشد و نه به حالت دسته جمعی که با هم بنشینید و گناهان خود را بشمرید و بنویسید. از جمله شئونی که انسان بر آن مسلط نیست، و بار حقوقی و فقهی دارد، وقت است. ذیل آیه شریفه «وقفوهم إنَّهم مَسئولون» (صافات/24) روایتی از امام صادق (علیه السلام) است که می‌فرمایند: « از موعظه‌هایی که لقمان حکیم به فرزندش می‌کرد؛ «إعلَم أنَّک سَتُسألُ غَداً إذا وَقَفتَ بین یدی الله عزوجلّ عن أربَع» پسرم روز قیامت وقتی در محضر خدا قرار گرفتی از چهار چیز سوال می‌شود. عَن شَبابک فیما أبلَیتَ. از جوانی که چگونه گذشت. و عُمُرِکَ فیما افنَیتَ. از عمر، یکبار از خصوص جوانی و یکبار هم از کل عمر، لذا از جوانی دوبار سوال می‌شود. و مالِکَ مَمّا اکتسبَته و فیما انفقتَه. از مالت که از کجا به دست آوردی و در چه چیزی مصرف کردی. فَتَأهَب لذالک و أعِد لَه جوابا. پسرم آماده باش برای این سوال و جوابی برای آن آماده کن. همین نفسِ آماده کردن جواب حتی برای کسی که محاسبه‌اش پاک باشد نیز سخت است، چرا که سوال خداوند هیبت و عظمت دارد. بنابراین مطابق آیه شریفه و تفسیر امام صادق (ع) از آن، در مقابل وقتمان مسئولیم و دلبخواهی نیست. خداوند یک عمری را به ما داده است که یک نعمت است و از این نعمت سوال خواهد کرد.
کل هستی هم حق دارد و حدود 200 آیه در این مورد داریم که دنیا و ما فیها، شب و روز، زمین و زمان آیت الله و نشانی خداوند هستند و شعور دارند و از آیات قرآن به راحتی می‌شود فهمید که هستی برای خدا سجده می‌کند. « ألَم تَرَ أنَّ الله یَسجُدُ له مَن فی السمواتِ و مَن فی الأرض» (حج/18) و وقتی این‌چنین شد نظام مسئولیت‌دار می‌شود.
در خیلی از جاهای دیگر هم عرض کرده‌ام که حوزه امروز در هیچ زمانی به این اندازه از امکانات برخوردار نبوده است، علیرغم اینکه مشکلات هم زیاد است ولی با اینحال حوزه با 30 - 40 سال قبل قابل مقایسه نیست. برنامه‌ها، کادر آموزشی، کتاب‌ها، اساتید، روش‌ها، تجربه‌ها و تکنولوژی جدید قابل مقایسه نیست. و همین طور از لحاظ امنیت و آسانی و فقر و موارد دیگر. ما در مقابل وقتمان مسئولیم و وظیفه شرعی است مثل نماز صبح و امکانات هم زیاد است و خداوند متعال به مقدار امکانات مؤاخذه می‌کند. این نکته را هم عرض کنم که خیال نکنیم که در گذشته همه کارها انجام گرفته و جای هیچ فعالیت علمی برای ما باقی نمانده است، بر عکس نیازمندی‌های امروزی بیشتر است و این دفتر علم فقط چند برگش پر شده است و باقی‌مانده آن باید بوسیله آیندگان پر شود.
آخرین نکته در رابطه با سوره صافات که سوره انبیاء هست و نام 8 یا 9 پیامبر در آن برده شده است. توصیه من به طلاب جوان این است که به جهت اینکه طلاب و روحانیون با انبیاء ارتباط دارند و فعالیت طلاب در امتداد حرکت انبیاء هست، از امروز به بعد توصیه می‌کنم که شما طلاب عزیز سوره صافات را هر روز یکبار بخوانید و هدیه کنید به انبیاء الهی، إن شاء الله نتایج و برکات بسیار خوبی کسب خواهید کرد.